دلیل بی‌توجهی «جنوب جهانی» به تحریم‌های غرب

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ از فوریه ۲۰۲۲ و به دنبال عملیات نظامی روسیه در اوکراین، غرب تحریم‌ های اقتصادی ازجمله در بخش ساختار ملی، نفت و گاز و افراد مرتبط با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه را علیه مسکو اعمال کرده است.

هرچند متحدان اوکراین به سرکردگی «گروه هفت» توانسته‌اند برخی کشورها را متقاعد کنند از این روش پیروی کنند، اما برخی دیگر از کشورها و عمدتاً از جغرافیای «جنوب جهانی» تمایل کمی به پایبندی به تحریم‌های یکجانبه غرب علیه روسیه نشان داده‌اند.

بیانیه مشترک وزیران امور خارجه برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی و نیز گروه بریکس ماه ژوئن اعلام کردند، استفاده از تحریم‌های یکجانبه با منشور سازمان ملل متحد ناسازگار است

دلایل مختلفی ازجمله منافع اقتصادی و ژئوپلیتیکی، سوء ظن به تحریم‌های یکجانبه و احساسات تاریخی ضد غربی می‌تواند پایبند نبودنشان را توجیه کند. اتحادیه اروپا، ایالات متحده و سایر متحدان اوکراین در واکنش به این موضع اقدامات محدودکننده علیه کشورهای مذکور با هدف اجبار به تبعیت از تحریم‌ها اعمال کرده‌اند.

روابط چندوجهی روسیه و جنوب جهانی

کشورهای جنوب جهانی روابط منحصر به فردی با روسیه دارند. برزیل، چین، هند، اندونزی، آفریقای جنوبی، ترکیه و امارات تنها تعدادی از بازیگران کلیدی در جنوب جهانی هستند که با تحریم‌های یکجانبه مخالف هستند یا بی‌طرف مانده‌اند.

بیانیه مشترک وزیران امور خارجه برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی و نیز گروه بریکس ماه ژوئن اعلام کردند، استفاده از تحریم‌های یکجانبه با منشور سازمان ملل متحد ناسازگار است.

این نخستین بار نیست کشورهای بریکس نظر مخالف با غرب ابراز می‌کنند. در سال ۲۰۱۴، در بیانیه اجلاس ششم بریکس، مداخله های نظامی یکجانبه و تحریم‌های اقتصادی را به عنوان نقض قوانین بین‌المللی و هنجارهای شناخته شده روابط بین المللی محکوم کردند.

در همین راستا مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه وقت ترکیه گفت، آنکارا در تحریم‌های یکجانبه مشارکت نمی‌کند، اما از تصمیمات سازمان ملل متحد تبعیت خواهد کرد. همچنین در سال ۲۰۲۲ سخنگوی وزارت امور خارجه اندونزی عنوان کرد، جاکارتا هیچ تحریمی علیه مسکو اعمال نمی کند و کورکورانه از اقدامات انجام شده به وسیله کشوری دیگر پیروی نخواهد کرد.

این مواضع بی‌طرفانه در رأی مجمع عمومی سازمان ملل متحد در محکومیت روسیه به دلیل جنگ اوکراین نیز بازتاب یافت. هرچند برزیل، اندونزی، ترکیه و امارات موافق محکومیت بودند، اما برخی کشورهای اصلی جنوب جهانی ازجمله چین، هند و آفریقای جنوبی رأی ممتنع دادند. مواضع این کشورها با توجه به روابط دیپلماتیک با روسیه و پیامدهای اقتصادی جنگ برای اقتصادشان تعجب آور نیست.

رابطه جنوب جهانی با روسیه تنها در چارچوب مسائل ژئوپلیتیکی کنونی تعریف نمی‌شود و روابط اقتصادی و دیپلماسی دوجانبه باید در بُعد تاریخی نیز ارزیابی شود؛ برای نمونه، نظرسنجی اخیر نشان می‌دهد پاسخ دهندگان هندی، روسیه را قابل اعتمادترین شریک دهلی از زمان استقلال این کشور در سال ۱۹۴۷ می‌دانند.

رابطه جنوب جهانی با روسیه تنها در چارچوب مسائل ژئوپلیتیکی کنونی تعریف نمی‌شود و روابط اقتصادی و دیپلماسی دوجانبه باید در بُعد تاریخی نیز ارزیابی شود

به همین ترتیب، وابستگی متقابل اقتصادی و تجاری میان روسیه و ترکیه به انگیزه اصلی برای توسعه روابط تبدیل شده است. البته واقعیت‌های ژئوپلیتیکی ترکیه را در موقعیت پیچیده‌ای قرار می‌دهد، زیرا این کشور عضو ناتو حمایتش را از حاکمیت اوکراین اعلام کرده است، اما هم زمان روابط اقتصادی مهمی با مسکو دارد که افزایش صادرات ترکیه به روسیه از زمان جنگ گویای آن است.

اندونزی نیز دارای روابط تاریخی با روسیه از همکاری نظامی گرفته تا کشاورزی است. روابط پیچیده این کشور با روسیه در این واقعیت بازتاب می‌یابد که نظرسنجی اخیر نشان می‌دهد، اکثریت قابل توجهی از مردم اندونزی خواهان حفظ روابط اقتصادی با روسیه هستند.

فراتر از این ملاحظات، کشورهای جنوب جهانی تأثیر جنگ اوکراین را بر اقتصاد داخلی خود احساس می‌کنند. طبق داده‌های سازمان ملل متحد، انتظار می‌رود رشد تولید جهانی از سه درصد در سال ۲۰۲۲ به ۱.۹ درصد در سال جاری کاهش یابد.

در واقع، با وجود نداشتن دخالت مستقیم در جنگ، پیامدهای افزایش تورم بر قیمت مواد غذایی، کودها، انرژی و سوخت این کشورها تأثیر می‌گذارد و زنجیره تأمین جهانی با اختلال مواجه می‌شود.

دلیل محوری بی توجهی در ناهمسویی میان غرب و جنوب جهانی نهفته و در وهله نخست، اولویت‌ها و انتخاب‌های راهبردی غرب با جنوب جهانی کاملاً متفاوت است. کشورهای جنوب جهانی برای خود اولویت‌های مهمی دارند که شامل تأثیرات منفی کووید بر اقتصاد، مبارزه با اثر تغییرات اقلیمی مانند افزایش خطر سیل در اندونزی، افزایش سطح آب دریاها در هند و تغییر در الگوهای بارندگی در آفریقای جنوبی و درگیری‌های مرزی مختلف میان کشورهای منطقه است.

نپذیرفتن و حمایت نکردن از این اولویت‌ها و در مقابل، زیر فشار قرار دادن جنوب جهانی برای همسویی با تحریم‌ها علیه روسیه می‌تواند راهبردی معکوس و بازتاب بی‌توجهی غرب تلقی شود.

تعامل، جایگزین تحریم‌ها

با در نظر گرفتن این پیشینه، غرب باید راه‌حل‌هایی فراتر از تحریم‌ اتخاذ کند. این موضوع می‌تواند در چارچوب همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه مشاهده شود. طبق داده‌های منتشر شده، اعضای اصلی بریکس ۲۶.۳ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را در سال جاری به خود اختصاص داده‌اند که بالغ بر ۲۷.۶ تریلیون دلار است.

البته با پیوستن اعضای جدید شامل 6 کشور ایران، عربستان، امارات، مصر، اتیوپی و آرژانتین به بریکس، کل سهم جهانی آن به ۲۹.۳ درصد افزایش می‌یابد. بنابراین، کشورهای بریکس با اقتصادهای در حال رشد خود فرصت‌های مناسبی برای تعامل و مذاکره در زمینه تجارت و همکاری در بخش اقتصادی، سیاسی و فرهنگی فراهم می‌کند. این موضوع به نفع غرب و سایر کشورها خواهد بود.

همچنین تعامل جهانی می‌تواند به وسیله «گروه ۲۰» به بخش های عمومی، خصوصی و جامعه مدنی در جنوب جهانی گسترش یابد و شامل تلاش مستمر برای تقویت سرمایه‌گذاری در بخش خصوصی ازجمله برق، آب، فاضلاب و حمل‌ونقل باشد تا اهداف توسعه پایدار نیز محقق شوند.

بنابراین راه پیش روی غرب نباید مختص جلب حمایت از نظام تحریم باشد، بلکه تقویت روابط با جنوب جهانی می‌تواند به تأثیرات مثبتی بینجامد. این موضوع به وسیله سرمایه گذاری در راستای کاهش نابرابری و ترغیب آنها به همکاری بیشتر با غرب از رهگذر مشارکت مداوم در زمینه موضوعات مهم محقق می شود.